ماجرای نامه تاریخی «پدر سلول‌های بنیادی ایران» به رهبر انقلاب/ قفل تحقیقات «سلول‌های بنیادی» چگونه شکست؟

ماجرای نامه تاریخی «پدر سلول‌های بنیادی ایران» به رهبر انقلاب/ قفل تحقیقات «سلول‌های بنیادی» چگونه شکست؟

• ۱۸ آذر ۱۴۰۴ – ۲۰:۰۴
• اخبار اجتماعی
• اخبار علم و تکنولوژی

مدیرعامل بانک خون بند ناف رویان با اشاره به بن‌بست علمی اوایل دهه ۸۰، گفت: مرحوم کاظمی آشتیانی با نگارش نامه‌ای به رهبر انقلاب، نگرانی‌هایی درباره تحقیقات شبیه‌سازی را مطرح کرد؛ پاسخی که ۲۳ سال پیش دریافت شد راهگشای بسیاری از مسائل شد.

اجتماعی

به گزارش خبرنگار اجتماعی خبرگزاری تسنیم، دانشگاه صنعتی شریف در قالب برنامه‌ای با عنوان «سایتک» (Scitech)، نخستین رویداد «فَراسا» را با هدف روایت جهش‌های علمی دهه هشتاد کشور برگزار کرد. در این رویداد که با حضور جمعی از برجسته‌ترین اساتید و مدیران ارشد علمی تشکیل شد، مسیر توسعه فناوری در حوزه‌های راهبردی نانو، سلول‌های بنیادی، هسته‌ای و فضایی مورد بررسی قرار گرفت. یکی از بخش‌های اصلی این برنامه، برگزاری پنل تخصصی «سفرای علم و فناوری» با محوریت سلول‌های بنیادی بود.

در این پنل تخصصی که به بررسی دستاوردهای حوزه سلول‌های بنیادی اختصاص داشت، دکتر مرتضی ضرابی؛ مدیرعامل شرکت فناوری بن‌یاخته‌های رویان و دکتر پژمان وثوق؛ مدیر گروه پژوهشی پزشکی بازساختی پژوهشگاه رویان به ایراد سخنرانی پرداختند.

آغاز فعالیت رویان؛ پاسخی به نیاز درمان ناباروری در کشور

ضرابی در ابتدای سخنان خود با گرامیداشت یاد دکتر کاظمی آشتیانی به عنوان بنیان‌گذار پژوهشگاه رویان، به تشریح تاریخچه شکل‌گیری این مجموعه پرداخت و گفت: پژوهشگاه رویان مجموعه‌ای است که به همت زنده‌یاد دکتر کاظمی آشتیانی در اوایل دهه ۷۰ فعالیت خود را با تمرکز بر درمان ناباروری آغاز کرد.

وی افزود: در آن زمان، ناباروری به عنوان دومین بیماری (پس از بیماری‌های قلبی) شناخته می‌شد که مردم برای درمان آن ناچار به خروج از کشور و دریافت خدمات درمانی در خارج بودند. بر همین اساس، تعدادی از دانشجویان در جهاد دانشگاهی که در حوزه زنان فعالیت داشتند، تصمیم گرفتند این خدمات را در داخل کشور و در قالب پژوهشگاه ارائه دهند؛ چراکه برای مردم ما، پژوهشگاه رویان در درجه اول نویدبخش تولد فرزند به واسطه ارائه دریافت خدمات ناباروری بود.

ورود به عرصه سلول‌های بنیادی در دهه ۸۰

مدیرعامل شرکت فناوری بن‌یاخته‌های رویان با اشاره به توسعه فعالیت‌های این موسسه اظهار کرد: دقیقاً یک دهه بعد و در اوایل دهه ۸۰، پژوهشگاه رویان فعالیت خود را در زمینه دانش سلول‌های بنیادی آغاز کرد. از آنجا که در درمان ناباروری با سلول‌های اولیه‌ای که جنین را تشکیل می‌دهند سر و کار داریم، موضوع سلول‌های بنیادی نیز به طور طبیعی مورد توجه قرار گرفت.

وی تصریح کرد: در واقع پژوهشگاه رویان بر اساس دو نیاز شدید کشور، یعنی «درمان ناباروری» و «دانش سلول‌های بنیادی» به این حوزه‌ها ورود پیدا کرد.

چالش‌های اخلاقی و استفتائات شرعی در آغاز راه

ضرابی در ادامه به چالش‌های آغازین این مسیر اشاره کرد و گفت: در بررسی‌هایی که طی سال ۱۳۸۱ انجام شد، مشخص شد که سلول‌های بنیادی به عنوان یک دانش نوین در سطح پزشکی دنیا مطرح است. محققانی از پژوهشگاه رویان برای کسب این دانش به خارج از کشور رفتند، اما یکی از مباحث جدی در آن مقطع، مسائل اخلاقی بود.

وی توضیح داد: در آن زمان نگرانی‌های زیادی وجود داشت که دانش سلول‌های بنیادی (که بحث شبیه‌سازی و کلونینگ نیز مطرح بود) منجر به شبیه‌سازی انسان شود. به همین دلیل بسیاری از نهادهای مذهبی در دنیا، از جمله کلیساها، نسبت به این حرکت علمی مقاومت می‌کردند.

نامه تاریخی دکتر کاظمی آشتیانی به رهبر انقلاب و پاسخ ایشان

ضرابی با اشاره به نقش تعیین‌کننده رهبر معظم انقلاب در پیشبرد این دانش گفت: مرحوم دکتر کاظمی آشتیانی در دی‌ماه سال ۱۳۸۱ نامه‌ای خدمت مقام معظم رهبری نوشتند و ضمن تشریح موضوع سلول‌های بنیادی، تأکید کردند که این دانش در دنیا در حال ایجاد انقلابی در پزشکی است. ایشان همچنین نگرانی‌های موجود را مطرح کرده و در خصوص نحوه ورود به این عرصه کسب تکلیف کردند.

وی افزود: جالب است بدانید تقریباً دو هفته پس از ارسال نامه، مقام معظم رهبری در پاسخ به نامه دکتر کاظمی مرقوم فرمودند: به این دوستان بگویید با همت و پشتکار هدف‌های بزرگ این تحقیقات را دنبال کنند و این ثروت هنگفت انسانی را برای ملت و کشور خود تولید کنند.

ضرابی تأکید کرد: ایشان در ادامه تذکر دادند که باید مراقب باشند که قطعات یدکی انسان به ساختن انسان منتهی نشود.

این فعال حوزه سلول‌های بنیادی خاطرنشان کرد: این جریان مربوط به ۲۳ سال پیش است؛ زمانی که هنوز بسیاری از مراکز دانشگاهی و تحقیقاتی ما به موضوع سلول‌های بنیادی ورود نکرده بودند. با درایت مقام معظم رهبری، ایشان به دو نکته کلیدی اشاره کردند: نخست اینکه سلول‌های بنیادی را یک «ثروت هنگفت انسانی» دانستند و دوم، تمایز میان تولید بافت‌ها (قطعات یدکی) و شبیه‌سازی انسان را مشخص کردند. این رهنمود، نقطه عطفی شد تا تحقیقات سلول‌های بنیادی در پژوهشگاه رویان با سرعت بیشتری ادامه یابد.

تعریف سلول‌های بنیادی و انواع آن

مدیرعامل شرکت فناوری بن‌یاخته‌های رویان به تعریف علمی سلول‌های بنیادی پرداخت و گفت: هر سلولی که دارای دو ویژگی باشد، به عنوان سلول بنیادی، سلول پایه یا سلول مادر شناخته می‌شود:

۱. قدرت خودنوزایی داشته باشد.
۲. توانایی تمایز و تبدیل شدن به سلول‌های تخصصی دیگر را داشته باشد.

وی افزود: امروزه سلول‌های بنیادی با قرار گرفتن بر روی داربست‌های مختلف، به سمت تولید بافت‌های گوناگون پیش می‌روند. به طور کلی دو نوع مهم از سلول‌های بنیادی شامل «سلول‌های بنیادی خون‌ساز» و «سلول‌های بنیادی غیر خون‌ساز» وجود دارد.

ذخیره‌سازی ۲۵۰ هزار نمونه در بانک خون بند ناف رویان/ ایران در رتبه دوم جهانی بانک‌های سلول بنیادی

ضرابی به تشریح منابع استخراج سلول‌های بنیادی و کاربردهای درمانی آن پرداخت و اظهار کرد: به طور کلی سلول‌های بنیادی به دو دسته «خون‌ساز» و «غیرخون‌ساز» (مزانشیمی) تقسیم می‌شوند که هر کدام منابع و کاربردهای خاص خود را دارند.

منابع استخراج و کاربردهای درمانی

مدیرعامل شرکت فناوری بن‌یاخته‌های رویان در خصوص منابع دستیابی به این سلول‌ها توضیح داد:

سلول‌های بنیادی خون‌ساز: عمدتاً از مغز استخوان، خون محیطی و خون بند ناف به دست می‌آیند.
سلول‌های بنیادی مزانشیمی (غیرخون‌ساز): منبع اصلی این سلول‌ها بافت مغز استخوان، بافت چربی و پالپ دندان است.

وی درباره کاربرد این سلول‌ها در درمان بیماری‌ها گفت: سلول‌های بنیادی خون‌ساز مشخصاً در درمان بیماری‌هایی با منشأ خونی مانند سرطان‌های خون، تالاسمی و انواع نقص ایمنی کاربرد دارند. در مقابل، سلول‌های بنیادی غیرخون‌ساز (مزانشیمی) در درمان بیماری‌هایی نظیر فلج مغزی (CP)، اوتیسم، آرتروز و به طور کلی بیماری‌های عصبی، ارتوپدی و قلبی مورد استفاده قرار می‌گیرند.

ضرابی مفهوم استفاده از سلول‌های بنیادی را چنین تشریح کرد: اساس درمان بر این است که اگر بتوانیم سلول‌های بنیادی سالم را جایگزین سلول‌های آسیب‌دیده کنیم، درمان این بیماری‌ها امکان‌پذیر خواهد شد.

استفاده از ضمائم زایمانی؛ از خون بند ناف تا پرده آمنیوتیک

این متخصص حوزه سلول‌های بنیادی با اشاره به ظرفیت‌های «ضمائم زایمانی» بیان کرد: بند ناف و جفت منابع غنی سلول‌های بنیادی هستند. از خون موجود در بند ناف، سلول‌های بنیادی خون‌ساز استحصال می‌شود. همچنین «پرده جنینی» یا همان «پرده آمنیوتیک» که جنین را در رحم احاطه و محافظت می‌کند، امروزه فرآوری شده و به عنوان یک «زخم‌پوش» بیولوژیک برای درمان سوختگی‌ها و زخم‌های دیابتی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

وی تأکید کرد: در حال حاضر تمامی منابعی که قابلیت استخراج سلول بنیادی دارند، در مجموعه رویان جمع‌آوری می‌شوند. ما اکنون بانک سلول‌های بنیادی خون بند ناف، بانک مغز استخوان، بانک بافت و حتی فرآوری پرده جنینی را در اختیار داریم.

فرآیند ذخیره‌سازی ۲۰ ساله در تانک‌های نیتروژن

ضرابی در تشریح فرآیند ذخیره‌سازی در بانک خون بند ناف گفت: بلافاصله پس از تولد نوزاد، خون بند ناف جمع‌آوری و به آزمایشگاه منتقل می‌شود. در آنجا سلول‌های تک‌هسته‌ای جداسازی شده و نهایتاً درون تانک‌های حاوی نیتروژن مایع قرار می‌گیرند. این نمونه‌ها قابلیت نگهداری و ذخیره‌سازی برای مدت طولانی (بیش از ۲۰ سال) را دارا هستند.

جایگاه ایران در رتبه‌بندی جهانی بانک‌های خون بند ناف

مدیرعامل شرکت فناوری بن‌یاخته‌های رویان با ارائه آماری از وضعیت ذخیره‌سازی در کشور گفت: تاکنون بیش از ۲۵۰ هزار نمونه خون بند ناف در این مرکز ذخیره‌سازی شده است که این آمار، بزرگترین ظرفیت سلول‌های بنیادی در سطح منطقه محسوب می‌شود.

وی افزود: بانک خون بند ناف رویان تنها بانک ایرانی ثبت شده در نقشه جهانی است. در سطح ملی، ما بزرگترین، معتبرترین و پیشروترین مرکز ذخیره ذخیره سلول‌های بنیادی هستیم و نمایندگی‌های این بانک در سراسر کشور فعال هستند.

ضرابی در خصوص جایگاه منطقه‌ای و بین‌المللی ایران تصریح کرد: در سطح منطقه در حوزه ذخیره‌سازی خون بند ناف، ایران در کنار امارات متحده عربی و عربستان سعودی جزو سه کشور برتر و پیشرو است، اما به دلیل حجم عملیات، تجربه بالینی و پوشش ملی، جایگاه متمایزی داریم.

وی در پایان خاطرنشان کرد: در طبقه‌بندی جهانی، بانک‌هایی که بیش از ۴۰۰ هزار نمونه ذخیره کرده‌اند در رتبه اول و بانک‌هایی که بین ۱۰۰ هزار تا ۴۰۰ هزار نمونه دارند در رتبه دوم قرار می‌گیرند؛ بر این اساس، ایران در رتبه دوم جهانی جای دارد. این ذخایر ارزشمند تاکنون برای پیوند در بیماری‌های خونی و همچنین بیماری‌های عصبی مانند فلج مغزی مورد استفاده قرار گرفته است.

انتهای پیام/